Gwarny i monumentalny Orient z meczetami tuż obok okazałych, prawosławnych monasterów albo zabytkowych, katolickich klasztorów, a w tle ruiny zamków i klimatyczne wioski, gdzie życie toczy się swoim niespiesznym, powolnym rytmem – taka jest kulturowa oferta Bośni i Hercegowiny.
Bośnia i Hercegowina to kraj tętniący życiem, w którym tuż za gwarem miast czeka na nas bogactwo naturalnych atrakcji pod postacią licznych jaskiń krasowych, głębokich kanionów rzecznych i pasm w Górach Dynarskich z ulokowanymi w kotlinach, małymi wioskami, żyjącymi swoim niespiesznym rytmem.
Położona w środkowej części Półwyspu Bałkańskiego Republika Bośni i Hercegowiny jest krajem górzysto-wyżynnym, którego ponad 90% terytorium leży na wysokości ponad 200 m n.p.m. Najdłuższą linię graniczną posiada z Chorwacją, z którą graniczy od północy, zachodu i od południa. Kolejnymi sąsiadami są Serbia - na wschodzie oraz Czarnogóra – na południowym wschodzie. Państwo posiada także niewielki dostęp do Morza Adriatyckiego. O atrakcyjności krajobrazowej kraju przesądza budowa geologiczna sprzyjająca powstawaniu licznych form krasowych oraz tworzące równoległe pasma Góry Dynarskie.
Bośnia i Hercegowina położona jest w klimacie przejściowym dla którego granice wyznacza klimat kontynentalny oraz klimat śródziemnomorski. Taka strefa wpływów klimatycznych powoduje, że planując podróż do Bośni i Hercegowiny zimą musimy liczyć się z wyjątkowo niską temperaturą i możliwością częstych wiatrów, natomiast środek lata, na który przypada szczyt okresu turystycznego, bywa upalny, co w małym stopniu sprzyja pieszym wędrówkom. Podróż do Bośni i Hercegowiny najlepiej zatem planować wiosną bądź wczesną jesienią, kiedy warunki pogodowe i temperatura są bardziej sprzyjające.
Multikulturowość Bośni i Hercegowiny przekłada się na jej zróżnicowanie etniczne, co znajduje bezpośredni wyraz w krajobrazie architektonicznym jak i kulturalnym. Na jego obraz wpłynęły przede wszystkim wpływy tureckie oraz słowiańskie. Do miejsc, które obowiązkowo należy odwiedzić należy słynąca z meczetów i zamków stolica - gwarne Sarajewo oraz, położony w Hercegowinie, Mostar – o orientalnym charakterze. Warto odwiedzić także Banja Lukę i jej najbliższe okolice z zabytkowymi klasztorami prawosławnymi. Kultura Bośni i Hercegowiny jest klimatyczną mieszanką stylu zachodniego z orientalnym.
Historyczny fakt pozostawania Bośni i Hercegowiny pod wpływem panowania Imperium Osmańskiego pozostawił również swoje ślady w sztuce tego kraju. Wyjątkowym bogactwem Bośni i Hercegowiny jest sztuka architektoniczna, z górującymi w krajobrazie miast minaretami. Wewnątrz muzułmańskich świątyń można natomiast podziwiać liczne zabytkowe malowidła. Pod wpływem tureckim, ale także słowiańskim kształtowała się muzyka. Ważnym elementem współczesnej sztuki jest również literatura, która z uwagi na świeżą jeszcze traumę powojenną, skupiona jest głównie na problematyce tożsamości narodowej.
O wielonarodowości i wieloetniczności Bośni i Hercegowiny najlepiej świadczy fakt ustalenia trzech oficjalnych języków urzędowych – bośniackiego, serbskiego i chorwackiego. Biorąc pod uwagę fakt popularności opartej o dane szacunkowe dotyczące ilości użytkowników języka, najbardziej popularny jest język serbski, którym w krajach bałkańskich posługuje się ok. 13 mln ludzi, drugie miejsce w tak ujętym rankingu zajmuje, związany z dawnym staro-cerkiewno-słowiańskim, chorwacki ( 7 mln użytkowników) oraz bośniacki (2,5 miliona użytkowników), opierający się na tzw. dialekcie sztokawskim.
Mozaika etniczna i narodowa Bośni i Hercegowiny znajduje również odzwierciedlenie w zróżnicowaniu pod względem religijnym. Do głównych grup religijnych należą muzułmanie, stanowiący ok. 45% ludności, oraz mieszkańcy wyznania prawosławnego (ok. 36%). Podział religijny ściśle pokrywa się z podziałem narodowościowym i wyznawcami islamu są najczęściej Bośniacy, Serbowie są wyznania prawosławnego, natomiast najczęstszym wyznaniem Chorwatów jest katolicyzm (ok. 15%). Do mniejszości zalicza się przedstawicieli innych wyznań, jak choćby protestantów oraz Świadków Jehowy.
Bogactwo tradycji w Bośni i Hercegowinie zbudowane jest przede wszystkim na jej wielokulturowości. Zróżnicowanie etniczne, narodowościowe oraz religijne znajduje swoje odzwierciedlenie w panujących zwyczajach i obrządkach. Choć jest to kraj otwarty na turystów, nie należy zapominać o panującej tutaj, choć nieco rozluźnionej przez fakt wpływów zachodnich, etykiecie muzułmańskiej związanej głównie z modelem patriarchalnym. Do żywej tradycji zalicza się zwyczaj opowiadania epickich historii przy akompaniamencie muzyki, co sprzyja utrwalaniu pamięci i podtrzymywaniu więzi pokoleniowych.
Pierwsze wzmianki o Bośni sięgają X wieku, kiedy nazwy Bosona użył dla opisania terenów nad rzeką o tej samej nazwie bizantyjski cesarz Konstantyn VII. Nazwa Hercegowina pojawia się dopiero w XV w. Historia terenów wchodzących obecnie w skład państwa związana jest głównie z uzależnieniem politycznym od Turcji. Choć dzisiaj, na mocy konstytucji uchwalonej w 1995 r. oraz układu pokojowego z Dayton, jest to niezależne, podzielone na dwie jednostki administracyjne państwo, wciąż żywa jest wśród mieszkańców Bośni i Hercegowiny pamięć o krwawej wojnie domowej z lat 1992-1995.
Kuchnia Bośni i Hercegowiny to niepowtarzalny mix smakowy oparty na wpływach węgierskich, austriackich i śródziemnomorskich. Główny ton smakowy nadaje jednak wpływ kuchni bałkańskiej – obfitującej w dania bogato przyprawiane o zdecydowanym smaku, a co najważniejsze – po prostu smaczne.
Tradycja kulinarna Bośni i Hercegowiny ukształtowała się pod wpływem charakterystycznej, bazującej na mocnych przyprawach i daniach warzywnych oraz owocach morza, kuchni bałkańskiej. Do dań typowych zalicza się potrawy grillowane, przede wszystkim mięsne, jak i rybne, podawane z przyprawionymi sosami na bazie słynnego, bałkańskiego jogurtu. W tradycyjnym menu znaleźć można poza tym mięsne gulasze, najczęściej wołowe, i faszerowane nadzieniem serowym albo mięsnym warzywa. Nieodłącznym składnikiem posiłku jest czerwone, wytrawne wino bądź mocniejsza rakija. Potrawy są aromatyczne i sycące.
Ćevapčići
Potrawa zaliczana do najbardziej popularnych w Bośni i Hercegowinie. Są to przepyszne, grillowane kotlety przyrządzone najczęściej z mięsa mielonego. Podaje się je tradycyjnie z przesmażoną cebulą i pitą oraz lekko słonym kajmakiem z krowiego mleka bądź słonym sosem jogurtowym.
Burek
Jest popularną zapiekanką, zaliczaną do tradycyjnych przekąsek. Cienkie ciasto, na bazie którego przygotowuje się danie, przekładane bywa różnymi rodzajami farszu. Najczęściej jest to farsz z mięsa mielonego, ale nierzadko spotyka się także farsz serowy lub warzywny. Dodatkiem są ostre sosy.
Lonaca
Warto spróbować niepowtarzalnego smaku tej treściwej potrawy, która dużo zawdzięcza węgierskiej tradycji kulinarnej. Lonaca to bogato doprawiony, mięsny gulasz z dodatkiem warzyw, zwłaszcza czerwonej papryki. Danie zaliczane do bardziej skomplikowanych pod względem przygotowania i smaku.
Pršut
Pršut to jeden z popularnych przysmaków i przekąsek w Bośni i Hercegowinie. Choć trudno uznać suszoną szynkę za danie, stanowi ona tak charakterystyczny przysmak, że będąc na Bałkanach warto skusić się na degustację różnych wersji smakowych tej przekąski, podawanej często do czerwonego wina.
Rahat lokum
Do popularnych słodkich przekąsek w Bośni i Hercegowinie zaliczyć wypada bardzo lubianą, turecką galaretkę – rahat lokum. Przyrządza się ją z żelatyny, miodu, cukru i wody z dodatkiem soków owocowych i zwyczajowo dodawanego do deserów olejku różanego. Rahat lokum krojona jest w kostki.
Baklava
Baklava należy do znanej na całych Bałkanach, bardzo słodkiej potrawy, często podawanej jako deser do tradycyjnej, mocnej kawy. Deser przyrządzany jest na bazie cienkiego ciasta, podobnego do francuskiego, przekładanego masą orzechową i zapiekanego z miodem. Podaje się ją polaną słodkim syropem.
Helva
Wśród słodyczy dużą popularnością cieszy się w Bośni i Hercegowinie chałwa. Na terytorium kraju można znaleźć jej rozmaite wersje smakowe, od tradycyjnej chałwy sezamowej, po masy z manny i gęste budynie. Częstymi dodatkami do chałwowego deseru są bakalie i różnorodne odmiany orzechów.
Bośniacka kawa
Będąc w Bośni i Hercegowinie nie można nie spróbować tradycyjnej kawy, uwielbianej przez Bośniaków, którzy potrafią na jej degustacji spędzić wiele godzin. Tę prawdziwą kawę serwuje się w małej filiżance na tacce ze szklanką wody oraz kostką popularnej na Bałkanach, słodkiej, tureckiej galaretki.
